Геосоронзон орон гэж юу вэ? Ãàóñûí çàõèà (1777-1855)

Геосоронзон орон гэж юу вэ?

Ãàóñûí çàõèà  (1777-1855)

Õóóäàñ 2.

Би Германы нэгэн ядуу цэцэрлэгчийн хүү болон төрсөн. Би хүүхэд байхдаа аавынхаа ажлын цалингийн тооцооны алдаануудыг олон удаа олсон. Тэр нь надад тоглоомын талбайд тоглохоос илүү хөгжилтэй байдаг байлаа. 1-р ангид байхад багш анхны 100 бүхэл тооны нийлбэрийн тухай асуусан. Би цөөн секундэд хариулсан. Үнэндээ энэ маш хялбархан байсан. 100 хос тоог бодоод, 101с дээш нийлбэр бүрийг бодсон. 1+100, 2+99, .. –энэ шиг. Тэгээд 101-ã 100-ð үржүүлэхэд 10100. 2т хуваахад хариу нь 5050 гарч байна. Та нар магадгүй õîæèì миний íýðýýð нэрлэгдсэн томьёо, нэгж, физик математикийн теоромуудыг анзаарсан байх. Би 30 настай байхдаа Готтенген их сургуульд профессор болсон áөгөөд потенциалын онол, õàìãèéí áàãà квадратын àðãà, арифметикийн онолд их дуртай. Би сфер хэлбэрийн гармоник анализыг ашиглан геосоронзон орны эрчимжилтийг тооцооллыг хийсэн áºãººä энэ талаар íîìíûõîî óíøèã÷èäòàéãàà óóëçàæ áàéãààäàà маш áàÿðòàé áàéíà. ̺í түүнчлэн эзэн хааны астрономийн нийгэмлэгийн тусламжтайгаар дэлхий даяар 100 гаруй àæèãëàëòûí öýã¿¿äэд геосоронзон орны эрчимжилтийн áîäèò утгуудыг хэмжсэн. Äàøðàìä äóðьäàõàä íàìàéã õýìæèñíýýñ õîéø геоñîðîíçîí îðíû эрчимжилт áàãàññààð áàéãàà гэж áè ñîíññîí. Ýíý ñàíààг минь үнэхээр çîâîîæ áàéíà.

Äýëõèé íü íàðíû аймагт îðøäîã áºãººä ýíý çóðãàí äýýð æèæèã öýíõýð áºìáºë㺺ð дүрсэлсэн áàéíà. Äýëõèé нь ìàø òîì хэмжээний ñîðîíçîíтой áºãººä энэхүү үл үзэгдэгч хүч нь íàðíû õîðòîé öàöðàãààñ áèäíèéã õàìãààëäàã. Äýëõèéí ñîðîíçîí орон болон áîëîí àãààðûí тусламжтайгаар áèä энэ äýëõèé äýýð àìàð òàéâàí àþóëã¿é àìüäàð÷ байна. 

Õóóäàñ 3.

1.      ªíººäºð áèä ñîðîíçîí îðíû òóéëûí òóÿàã õàðàõûí òóëä îäîí îðîí ñóäëàõ òºâººð àÿëæ áàéíà.

2.      Ñàéí óó. Ìèíèé íýð Ìîë, ýíý ìèíèé ðîáîò íîõîé Ìèðóáî. Äóíä ñóðãóóëèéí ìèíèé õàìãèéí äóðòàé ñýäýâ áîë Øèíæëýõ óõààí þì.

3.      Òýäãýýð туйлын туяа íü èõ ¿çýñãýëýíòýé áàéñàí. Òèéìýý òýд ÿàã áîäèò þì øèã харагдаж байна.

4.      Áè ßïîíä æèíõýíý туйлын туяаã õàðàõûã õ¿ñч áàéíà. Õººõ?

5.      Èðýýä¿éä ßïîíä òóéëûí туяа ажиглагдана ãýæ áè ñîíññîí þì áàéíà. Þó?

6.      Ýíý áîëîìæã¿é! Òèéìýý ýíý ¿íýí. Îäîî, îäîî õ¿¿õä¿¿äýý ÷èìýýã¿é áàéãààðàé.  

Õóóäàñ 4

1.      Òà íàð þóíû òóõàé ÿðüæ áàéíà âý?  ªº ýíý òà þó?  Òóéëûí туяаны òóõàé áàãøàà.

2.      Ò¿¿íýýñ àñóóöãààÿ! Áàãøàà èðýýä¿éä ÿïîíä òóéëûí туяаã  ажиглаж ÷àäàõ áîëîâ óó?

3.      Ìàãàäã¿é. ÿàã ë öàõèëãààíä öîõèóëæ áàéãàà þì øèã! ×è õàðäàà áè ¿ðãýëæ ¿íýí õýëñýí øäýý. Õàõàõà

4.      Гэхдээ ойрын 1000 жилд ийм үзэгдэл болохгүй.

5.      1000 жилээ, Яагаад, Би ийм удаан хүлээж чадахгүй

6.      Áè ºíººäºð òóéëûí туяаã õàðàõûã õ¿ñч áàéíà. Ñàéí áàéíà, òýãýõýýð ýíý áîë ýíãèéí ç¿éë áèø ó÷èð íü туйлын òóÿà äýëõèéí геоñîðîíçîí îðîíòîé õîëáîîòîé.

7.      геоñîðîíçîí îðîí ãýæ þó âý?

Õóóäàñ 5

1.      Эíý талаар хэн нэгэнд ямар нэгэн санал байна уу? Ìì.

2.      Ëóóæèí óó? Òèéìýý çºâ.

3.      ëóóæèí яàãààä õîéä ç¿ã ð¿¿ çààдаг âý?

4.      Áè ìýäýõã¿é.  Õººõ. Ëóóæèí õîéä ç¿ãò áàéãàà хэн нэгэнд äóðòàé áàéõ.

5.      Áîäîëòîé ярь!

6.      Äýëõèé бол ººðºº àñàð òîì ñîðîíçîíтой. Ñîðîíçîí îðíû øóãàì, газарзүйн õîéä туйл, ñîðîíçîí õîéä òóéë, ñîðîíçîí òóéë нь газарзүйн òóéëààñ ººð áàéäàã, газарзүйн ºìíºä òóéë, ñîðîíçîí ºìíºä òóéë

¯íýõýýð ¿¿? Þó?

7.      Одоо л îéëãîëîî. Ñîðîíçîí õîéä òóéëын нөлөөллөөр үүсэх ñîðîíçîí õ¿÷инд луужингийн ç¿¿ òàòàãääàã þì áàéíà. Ãàéõàëòàé!

8.      Îäîî õ¿ðòýë áè геоñîðîíçîí îðíû òалаар ñàíàà çîâîõã¿é áàéíà. Õýðýâ ñîðîíçîí îðíû õ¿÷ миний мөрөн дээрх ачааг багасгах үр нөлөөтэй бол ч. Áèäýíä òýð ÿìàð õàìààòàé ãýæ?  Ìýäýýæ, ýíý áèäýíä èõ õàìààòàé.

Õóóäàñ 6 99786253

1.      Нарнаас нарны салхи болон гàëàêòèêààñ сàíñðûí öàöðàã ãýæ íýðëýãäýõ ºíäºð ýíåðãèòýé хумхийн тоос àñàð õóðäòàéгаар дэлхий рүү èðíý. 

2.      Äýëõèéí ñîðîíçîí îðíûã геоñîðîíçîí îðîí ãýæ íýðëýх áºãººä íàðíû ñàëõè áîëîí ñàíñðûí öàöðàãààñ äýëõèéã ìààíü õàìãààëäàã áàéíà. ßã õààëò øèã!!

3.       Энэхүү хààëò байхгүй байсан бол íàðíû ñàëõè дэлхийн àãààð ìàíäëыг юу ч үгүй эвдэх байсан.

4.      ̺í түүнчлэн ñàíñðûí öàöðàã áèäíèé õàðààíû ìýäðýëèéí ñèñòåìèéã ãýìòýýõ àþóëòàé. Äýýð íü áèäíèé ýñèéã өөрчлөх.

5.      Эсвэл дýëõèé äýýðõ àìüäðàë ñºíөх болíî.

6.      геоñîðîíçîí îðîí ìàø ãàéõàëòàéяа.!! Ãýâ÷ ¿¿ðä õàìãààëæ ÷àäàõã¿é.

7.      ¯ã¿é!! Àéí.. Учир нь геоñîðîíçîí îðîí ¿ðãýëæ ººð÷ëºãäºæ áàéíà.

Õóóäàñ 7.

1.      Ýíä өнөө үеийн геоñîðîíçîí îðíû õîéä òóéë õàðàãäàæ áàéíà. Энэ нь Ãðååíëàíäûí áàðóóí õîéä áóëàíä буюу газарзүйн хойд туйлаас 11.5⁰ çºðººòýé áàéíà.  Түүнийг тойрсон сунасан шар шугамуудыг туйлын туяаны бүслүүр гэж нэрлэх бөгөөд түүнд туйлын туяа байнга ажиглагдана.  

2.      геоñîðîíçîí îðíû õîéä òóéë нь äýëõèéí óðò õóãàöààíû ò¿¿õийн туршид өөрчлөгдөн øèëæèæ èðñýí.

3.      геоñîðîíçîí îðíû õîéä òóéë нь хамгийн сүүлд 2000 жилийн өмнө шилжсэн байна.

4.      Ǻâõºí ñîðîíçîí òóéëûí áàéðëàë ÷ áус ñîðîíçîí õ¿÷ний эрчимжилт ººð÷ëºãäдөг áàéíà.

5.      19-ð çóóíû ýõýýð Ãàóñ àíõ удаа геоñîðîíçîí орны эрчимжилтийг õýìæсэнээс õîéø 200 æèëèéí туршид 10% -ð áóóðñàí.  

6.      Õýðýâ геоñîðîíçîí орны эрчимжилт нь ýíý õóðäààðàà áóóðñààð áàéâàë 1200 æèëийн дараа 0 áîëîõ áîëíî. Þó?

7.      Үүнээс шалтгаалан òóéëûí туяа íü ºìíº ç¿ã рүү çîãñîëòã¿é ¿ðãýëæèëíý. 1000 æèëèéí äàðàà ÿïîíä òóÿàíû á¿ñë¿¿ð õ¿ðýõ áàéõ ãýæ áîäîæ áàéíà. 

Õóóäàñ 8.

1.                  Ийм учраас 1000 æèëийн дараа ÿïîíä òóéëûí туяа ажиглагдах áàéõ гэж бид бодож байна. Ãýâ÷ õýò ÿãààí òóÿà áà ñàíñðûí öàöðàã äýëõèé ð¿¿ нэвтрэх íü èõýñíý. Áèä òýäíýýñ õîë áàéõ õýðýãòýé.

2.                  Тийм зүйл тохиолдоно гэж би бодохгүй áàéíà. Èðýýä¿éä òèéì зүйл õýçýý ÷ áîëîõã¿é.

3.                  Äýëõèéí хөгжлийн ò¿¿õèéí ÿâöàä маш олон удаа ñîðîíçîí туйл солигдож бас ñîðîíçîí îðîí àëãà áîëæ áàéñàí.  Õººõ ямар олон соронзон орны туйл солигдолт вэ!

4.                  Õàìãèéí ñ¿¿ëд 700.000 æèëèéí ºìíº геоñîðîíçоí орны туйл ñîëèãäîëт áîëñîí. Оëîí æèëèéí ºìíº þì áàéíà

5.                  Òà 700.000 æèëèéí ºìíº áîëñíûã ÿàæ òîîöñîí áý?  Тóéë ñîëèãäîëт  áàéíãà áàéðëàëàà ººð÷èëæ áàéäàã íü ¿íýí ¿¿? Ñàéхан àñóóëò áàéíà.

Õóóäàñ 9

1. Ãàëò óóë äýëáýðñíèé äàðàà ãàëò óóëûí ëààâ урсан õºðөхөд ãàëò óóëûí ãàðàëòàé ÷óëóóëãóóä ¿¿ñäýã бөгөөд òýäãýýð íü геоñîðîíçîí îðíû тухай мэдээллийг  хадгалдаг áàéíà. Ýíý íü ÿã ñîðîíçîí äèñê øèã. Ãàéõàëòàé!

2. Ñóäëаачид галт уулын гаралтай чулуулгуудыг дэлхийн өөр өөр газруудаас цуглуулан шинжилгээ хийхэд соронзжилт нь солигдсон болохыг тодорхойлжээ. Гàëò óóëûí ÷óëóóлгóóä нь соронзжилтыг талаарх мэдээллийг хадгалж ¿ëääýã гэдгийг мэдэж авлаа.

3. ßïîíû ×èáà ìóæèд ºíäºð нарийвчлалттай геоñîðîíçîí орны бичлэг бүхий давхарга ажиглагддаг.

4. Ýíý íü 700.000 æèëèéí ºìíº геоñîðîíçîí îðîí ажиглагдахгүй болж áàñ ñîðîíçîí орны òóéë солигдож áàéñíûã õàðóóëæ áàéíà. Ãàéõàëòàé!

5. Òýäíèé 40% íü äàëàéí ã¿åõýí óñàíä àìüäàðäàã Ïîðîìèíèôåðóóäûí (í¿õ ñ¿âýðõýã àìüòàí) ÷óëóóæñàí ¿ëäýãäëèéã õàðóóëñàí áºãººä äýëõèéí ñîðîíçîí ººð÷ëºëòºíä àñàð èõ õýò ÿãààí òóÿà äýëõèé ð¿¿ èðñíýýñ áîëæ ¿õñýí áàéõ áîëîìæòîé áàéíà.

6. 40%? Íýìæ õýëýõýä ôîðàìèíèôåðèéí ¿ëäýãäëýýñ äýëõèéí äóëààðàëä íºëººëæ, îðãàíèê êàðáîí ¿¿ñãýäýã.

7. Äýëõèéí ñîðîíçîí ýíý çàìààð áàéãàëü îð÷èíä ìàø èõýýð íºëººëäºã. Àéìøèãòàé. Áè ýíèéã ¿çýí ÿäàæ áàéíà.

Õóóäàñ 10

1.      Äýëõèéí ñîðîíçîí îðîí ñóëàðâàë äýëõèéã á¿ðõýõýý áîëüæ, áàãà áàãààð ñóëðàõ áîëíî.

2.      Òýãýýä òóÿàíóóä äýëõèéä ÿíç á¿ðèéí ãàçàðò õàðàãäàíà.   

3.      Энэ таамаглал нь дэлхийн соронзон солигдол нь циретациосын үеийн төгсгөлд Динозаврын мөхөлтэй холбоотой. Хөөх тэр гайхалтай юма!

4.      Одоо, би японд туяаг харахыг хүсэхгүй байна. Дэлхийн соронзон орны өөрчлөлт нь маш ноцтой асуудал юм.

5.      Энэ бол өнгөрсөн асуудал биш. Бид дэлхийн соронзон орны байдлаас болж асуудлуудаар дүүрч байна. Хэрэв энд дэлхийн соронзон хүч байхгүй бол сансрын цацрагаар озон нь багасч озоны нүхийг хурдан цооðох болно.

6.      Энэ нь Chlorofluorocarbon.тай зүйрлэшгүй озоныг юуч гүй болгодог нөлөөтэй. Дэлхийн соронзон орон озоны давхаргыг бас хамгаалдаг.

7.      Дэлхийн соронзон орон нь нуугдмал, хүчирхэг хана юм. Тиймээ, Энэ нь бидний хамгаалагч.

8.      Багшаа, тэгээд туйлын туяа нь соронзон орныг үүсгэдэг юмуу? Яаж соронзон солигдол явагддаг вэ?

9.      Харамсалтай нь бид чиний асуултнуудын алинд ч хариулт алга.

10.  Дэлхийн дотоодод соронзон хавтгайд амьд үлдэхэд маш халуун байдаг. Тиймээс дэлхийн соронзон цахилгаан соронзон байх ёстой бөгөөд учир нь цахилгаан гүйдэл эсрэг болоход дэлхийн соронзон туйлууд  бас эсрэг болно. Хэдийгээр тийм боловч эдгээр таамаглалууд хараахан батлагдаагүй байна.

11.   Мììì Энэ үнэхээр учир битүүлэг юма. Өө мэдээж, Энэ асуудал дээр маш олон эрдэмтэд ажиллаж байна.

12.  Би үнэхээр туйлын туяаг харахыг хүсэж байна. Гэвч...   дэлхийн соронзон өөрчлөлт хэзээ ч болохгүй гэдэгт найдаж байна.

13.  Будда бурханы аврал гэж.. Дэлхийн соронзон биднийг хамгаалаач.

14.  Уучлаарай, гэõäýý хэзээ нэг өдөр ирýõ ë áîëíî. Тэр бол байгалийн хууль.

Хуудас 12

1.      Вааа!! Би юу хийх хэрэгтэй вэ ? ямар нэгэн гоё санаа алга уу!

2.      Юу ч биш, Энэ нь байгалийн хэрэг бидний удирдлагаас гаднах юм.

3.      Би аюул ирэх хүртэл айх байхдаа. ямарч байсан битгий уйл.

4.      Энэнд битгий их санаа зовдоо Воо.

5.      Өнгөрсөн 200 жилд зөвхөн áàðèìò материалаас дэлхийн соронзон орныг дүгнэж байсан одоо 0 болтол 1200жилийн өдөр байна шүү дээ. Нусаа ний

6.      Ямарч гэсэн бид 1200 жилийн урт хугацаатай шүү. Тиймээ тэр зөв. Мол амаръя

7.      Би тэгж бодохгүй л байна. 1200 жил хурдан өнгөрнө шүү Үгүй, ãóéæ áàéíà áèòãèé.

Хуудас 13

1.      Би үнэхээр айж байна. Битгий уйл Мол

2.      Туйлын öàöðàãûí өргөн нь тийм ч бага биш. Тэр бол дэлхийг хамгаалдаг дэлхийн соронзон орны баталгаа юм. Би мэднээ.

3.      Энэ өнөөдөр эсвэл маргааш тохиолдохгүйэ. Зөв зөв.

4.      Дэлхийн соронзон орон. Урай! Дэлхийн соронзон орон чамайг сонсоно гэдэгт найдаж байна. Одоо Мол ба Мирибо бидний амьдралыг хамгаалж, дэлхийг бүрхдэг дэлхийн соронзон орны мэдлэгтэй болсон.

Хуудас 14

1.      Сайн уу? Мол, Мирибо Дэлхийн соронзон орны хүчний тухай ярилцгаая.

2.      Би дэлхий бол өөрөө асар том соронзон гэдгийг ойлгосон.

3.      Вов Би тэр том соронзонг худалдаж авахыг хүсэж байна. Ямар үнэтэй вэ?

4.       Дэлхийн дотор тал соронзонгүй тэгээд ч дэлхий соронзон оронг эзэмшдэг.

5.      Юу гэсэн үг вэ? Хэн нэгэн нь хөрснөөс доошоо гүн ухсан юмуу? Дэлхий соронзон хаанаас ирдийн бэ?

6.      Соронзон бол өндөр температурт, маш хүчирхэг харагддагүй байдаг. Дэлхийн дотор гүн бол хэдхэн мянган хэм, соронзон нь маш халуун байдаг.

7.      Сонирхолтой сонсогдож байна! Би соронзонгоор туршилт хийнээ.

8.      Тэр сайхан санаа байна шүү. Нэг зураг бол мянган үгийн тайлбар болно. Би чамд санаа өгье. Дэлхийн дотор цутгасан металтай тэр нь цахилгаан гүйдэл гүйлгэдэг.

9.      Энэ бол цахилгаан соронзон !

10.  Тэр зөв шүү. Дэлхий дотроо цахилгаан соронзонтой. Энэ нь яаг соронзон ваар шиг соронзон орныг үүсгэдэг. Цахилгаан гүйäýë огцом өөрчлөгдөхөд соронзон туйлууд ч óðâóó болдог.

11.  Өө. Дэлхийн соронзон туйл солигдсоны дараа луужингаа ахиж хэрэглэж чадахгүй юм байна.

12.  Битгий санаа зов. Энэ маш удаан хугацааны дараа шүү дээ. бүхэл бүтэн 1000жил байна.

13.  Аа тэгвэл маш урт хугацаа үлдсэн байна шүү.

14.  Хэдийгээр тийм боловч дэлхийн түүхэнд 1000 жил бол нилээн богино хугацаа шүү. Ямарч гэсэн дэлхийн соронзон орон үргэлж өөрчлөгдөж байдаг. Туйлын öàöðàã íü цахилгаан гүйдлийн маш том нийлбэр юм. Тэр гамшигийг соронзон шуурга гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ дэлхий нийтээр соронзон орныг агуулдаг асар том цахилгаан гүйдэл юм.             

15.   Эдгээр нь маш хурц хүчтэй юу? Надад маш их хортой юу?

16.   Хамгийн дээд тал нь ойролцоогоор 1-10 сая ампер байна

17.  Үнэхээр үү? Мàíàé байшин 60 ампертайшдээ.

18.  Дэлхийн соронзон орныг ямар амьтад мэдэрч чадах бол та нар мэдэх үү?

19.  Би мэдэхгүйэ. Магадгүй та байхаа.

20.  Үгүйэ, Надад тийм их хүч байхгүй. Энэ бол пингвен, далайн гахай, нүүдлийн шувууд гэх мэт. Янз бүрийн туршилтуудаар соронзон оронг тэдний мэдрэхүй нь хүлээж авч байсан.

21.  Мирубо, Миний бодлоор чи тархиндаа соронзон мэдрэх эрхтэй суулгах хэрэгтэй. Чи тэгвэл бүгдийг мэдрэхгүй болно.

22.  Битгий тоглоод бай, Мол!!